“Het zijn niet de problemen zelf die het ons zo moeilijk maken, maar de manier waarop we tegen deze problemen aankijken” – Epictetus
Belemmerende overtuigingen – (Deel 2)
In mijn vorige blog namen we een kijkje in de RET. Daar zagen we dat de manier waarop wij denken grotendeels bepaald hoe wij ons voelen en uiteindelijk gedragen. Dit betekent dat negatieve emoties of ineffectief gedrag niet voorkomt uit bepaalde situaties; ze komen voor uit onze eigen gedachten, uit de interpretaties en conclusies die wij aan de situatie verbinden. Kortom, we kunnen onszelf helemaal gek maken! Omdat we erg veel MOETEN.
Als voorbeeld: Iemand die is afgewezen kan bijvoorbeeld woedend reageren. Zijn gedachten zullen dan iets in de trant zijn van “Dit kan hij/zij niet maken want….” en zal roepend en tierend de ruimte binnen lopen. Woede is in dit geval de negatieve emotie en roepen en tieren het ineffectieve gedrag, aangezien de reactie op zijn gedrag vervolgens weinig tot geen constructief dialoog op gang zal brengen.
Jouw VERHAAL, jouw gevoel
Via ons denken maken wij dus onze eigen interpretaties van de werkelijkheid. Zodra deze ons belemmeren wordt dit in de RET (Rationele Emotieve Therapie) aangeduid als irrationele gedachten of overtuigingen. Irrationeel wil in dit verband zeggen: ziekmakend, onredelijk, onverstandig en leidend tot allerlei nare gevoelens.
Deze eigen interpretaties zorgen er dus ook voor dat één enkele gebeurtenis of situatie verschillende reacties bij mensen kan veroorzaken. Dit komt omdat iedere persoon verschillende gedachten heeft (zie mijn vorige blog voor enkele voorbeelden) waarbij de één rationele gedachten heeft en daardoor gezonde emoties ervaart en de ander irrationele gedachten gevolgd door ongezonde emoties. Als coach stellen wij dan weleens de vraag, “Wat is jouw verhaal?”, waarbij we doelen op de gedachten die je op dat moment hebt. We hebben tenslotte allemaal onze eigen interpretaties.
Waar ligt de grens?
Nu is het natuurlijk nooit leuk om te worden afgewezen, ontslag te krijgen, iets/iemand te verliezen of iets niet meer te kunnen doen. Het is dan ook begrijpelijk dat je op dat soort momenten overspoeld wordt door vervelende gedachten en gevoelens. Maar het hoeft niet te betekenen dat je jezelf helemaal overlevert aan die gedachten. Als je dat doet word je het slachtoffer van de gebeurtenis of situatie en wordt het bijna onmogelijk om iets aan de situatie (en je gevoelens) te veranderen. En daar gaat het bij de RET juist om. Situaties hebben we niet altijd zelf in de hand, maar onze eigen gedachten zijn alleen van onszelf en daarmee zijn onze gedachten en reactie/gedrag op situaties dus ook door onszelf te veranderen.
“There is nothing either good or bad but thinking makes it so.” – William Shakespeare
Irrationele basis gedachten
Volgens Albert Ellis, grondlegger van de RET, heeft elke mens een sterke neiging om irrationeel te denken en de duistere kant van bepaalde situaties te onderzoeken. Een gedachtegang die Siegmund Freund ook niet vreemd was. Wist je dat ruim 70% van onze gedachten negatief zijn? Volgens sommigen heeft dit met het oeroude overlevingsmechanisme van ons brein te maken. Ondanks dat irrationele ideeen en gedachten ontelbare vormen kunnen aannemen, was Ellis er in zijn jaren als psychoanalyticus achter gekomen dat deze te herleiden zijn tot een aantal irrationele (!) basis- of kern gedachten.
Hieronder licht ik een aantal van de belangrijkste gedachten toe waar veel mensen mee te kampen of last van hebben:
De liefdesjunk
‘Het is voor mij absoluut noodzakelijk dat ik door iedereen aardig word gevonden.’ De liefdesjunk zal hier alles voor willen doen. Het liefdesjunk-denken leidt vaak tot conflict vermijden door over je eigen grenzen heen te gaan en/of het niet eerlijk voor je eigen mening durven uitkomen.
Perfectionisme
‘Ik mag geen enkele fout maken, anders ben ik een waardeloos figuur.’ Fanatieke perfectionisten ‘moeten’ iets goed doen. Ze stellen daarbij zeer hoge eisen aan zichzelf (en anderen). Perfectionisme-denken uit zich vaak in slecht kunnen delegeren, overgevoelig zijn voor kritiek en faalangst, waardoor je je doel niet zal bereiken. Faalangst kan vervolgens leiden tot besluiteloosheid of het vermijden van situaties waarin je fouten zou kunnen maken.
Lage frustratietolerantie (LFT)
‘Ik kan er absoluut niet tegen als dingen anders gaan dan ik wil’. Mensen met een lage frustratietolerantie kunnen er niet tegen dat iets lastig is. Vaak vinden ze dat dingen te moeilijk en te zwaar zijn. De lage frustratie tolerantie leidt vaak tot veel onnodige spanningen, ongenoegen en een halfslachtige inzet.
Eisen aan anderen en de wereld
‘Iedereen moet aardig voor mij zijn. Zijn zij dat niet dan zouden ze daarvoor gestraft moeten worden.’ Een veel voorkomende irrationele eis is dat andere mensen zich anders moeten gedragen en dat de wereld anders in elkaar zou moeten zitten. Het eisende en normatieve denken heeft meestal betrekking op rechtvaardigheid en op de manier hoe anderen, organisaties en zelfs het weer zou moeten zijn. Deze gedachtegang kan leiden tot boosheid, rancune en veel onnodige irritaties.
Rampdenken
‘Ik moet altijd tot het uiterste bedacht zijn op allerlei soorten narigheid’. De rampendenker ziet meteen het worse-case scenario bij een situatie. Vaak heb je die rampen zelfbedacht: ‘Als ik dit doe, dan gaat alles fout’. Het rampdenken leidt tot veel onnodige spanning en onproductief gedrag als overmatig controleren, niet kunnen loslaten en risico’s vermijden.
Herkenbaar?
Veel mensen zullen bovenstaande basis gedachten wellicht herkennen, terwijl anderen er in de eerste instantie vraagtekens bij hebben. Maar het levert altijd een interessante realisatie op zodra mensen hun negatieve gedachten op papier zetten en deze uiteindelijk toch kunnen herleiden tot één of meerdere basis gedachten uit deze lijst. En laten we eerlijk zijn; deze gedachten zijn niet echt rationeel of helpend.
Voorbeeld
Stel je nogmaals eens voor….
Je wordt ontslagen en verliest daarmee je baan. Weg zekerheden.
- Je denkt dat je deze klap niet meer te boven zult komen. Waarom moet jou dit overkomen? Heel je toekomstperspectief is in elkaar gezakt en al je dromen zijn vervolgen. Je voelt je hopeloos en machteloos en weet niet wat je moet doen.
- In de gedachten ben je vreselijk tekort geschoten. Hoe heb je zo naïef kunnen zijn door te denken dat je alles voor elkaar had. Je had je moeten realiseren dat dit kon gebeuren. Het bewijs dat je een echte loser bent. Je voelt je down en terneergeslagen
- Je weet dat het een beste klus gaat worden om alles weer op orde te krijgen. Je realiseert dat het rumoerige tijden zijn en het leven soms grote tegenslagen kan brengen. Die blijven vrijwel niemand gespaard, dus jou ook niet. Je besluit er met volle kracht weer tegenaan te gaan. Je voelt je krachtig en zelfs optimistisch.
Veel mensen krijgen vroeg of laat een keer te maken met baanverlies. De één wordt daar meer door geraakt dan de ander. In bovenstaand voorbeeld zie je hoe een bepaalde manier van denken bepaalde gevoelens kan oproepen.
Wat moetEN wij allemaal?
Je ziet dat in de meeste basis gedachten de term ‘moeten’ terug te vinden is. Deze basis gedachten zijn meestal eisend en oordelend naar zichzelf, anderen en/of de wereld. En daar zit precies de crux; want van wie MOET je dit? Wie zegt dat?
Vragen die je jezelf kunt stellen bij negatieve gedachten (door er even afstand van te nemen) zijn:
- Is het waar?
- Wat zijn de feiten?
- Is het logisch?
- Helpt dit mij?
Je zult dan meteen realiseren of je gedachten rationeel of irrationeel zijn…
Van irrationeel naar rationeel
Zodra je dus je ABC’tje hebt gedaan (zie vorige blog), dan kun je onderzoeken of je gedachten helpend (rationeel) of belemmerend (irrationeel) zijn. Hierdoor begrijp je beter waarom je je in bepaalde situaties negatieve emoties ervaart en in sommige gevallen een bepaald (ineffectief) gedrag vertoont.
In het volgende blog gaan we aan de slag om deze gedachten om te buigen naar rationele, helpende gedachten en overtuigingen. Maar ik wil je in ieder geval één tip meegeven: Vervang ‘moeten’ door ‘mogen’ of ‘willen’. Dus ‘Ik moet alles perfect doen’ wordt ‘Ik wil alles perfect doen’ of ‘ik mag fouten maken’.
Ik hoor/lees graag welke gedachten of overtuigingen jou belemmeren en hoe je deze naar meer helpende varianten zou kunnen ombuigen. En mocht je vragen hebben, laat gerust je reactie hieronder achter. Ik zal dan reageren zodat anderen er ook van kunnen leren.
Dennis Beentjes | De Mindbrouwerij